ZUS skończył 90 lat

Rozporządzenie Prezydenta RP Ignacego Mościckiego zwieńczyło proces scalania i centralizacji systemu ubezpieczeń społecznych, który pozostał po zaborcach. Trwało to 15 lat. ZUS obejmował swym działaniem cały kraj. Główna siedziba była w Warszawie. Działało też pięć oddziałów terenowych w Krakowie, Królewskiej Hucie, Lwowie, Poznaniu i Łodzi.

Przedwojenny ZUS - ubezpieczenia, opieka, edukacja

ZUS był wtedy instytucją bardzo nowoczesną. Realizował zadania polityki społecznej państwa. Prócz wypłaty świadczeń prowadził także działalność edukacyjną i prewencyjną. Organizował słynne wystawy higieniczne, finansował wydawanie plakatów promujących bhp, produkcję filmów o tematyce bhp, zorganizowane formy wypoczynku dla robotników, walkę z chorobami zakaźnymi, kolonie letnie dla dzieci. ZUS wydawał czasopismo naukowe i popularno-naukowe o tematyce ubezpieczeniowej. Środki z nadwyżek finansowych, które pochodziły z reinwestycji składek ubezpieczeniowych, przeznaczał na projekty budowlane (szpitale, sanatoria, mieszkania) i prozdrowotne.

II wojna światowa - działalność mimo terroru

W czasie II wojny światowej ZUS zapisał w swojej historii chlubne karty. Niemcy podzieliły okupowane polskie ziemie, część włączyły do III Rzeszy, a z reszty utworzyły Generalne Gubernatorstwo (dystrykt krakowski, warszawski, radomski i lubelski) z siedzibą władz w Krakowie. ZUS działa tylko na terenie Gubernatorstwa: wypłaca ograniczane przez okupanta świadczenia i daje zatrudnienie, często ratując tym życie wielu osób. Pracownicy instytucji ubezpieczeń społecznych, mimo grożących surowych kar, wspierali i licznie zasilali szeregi konspiracji niepodległościowej.

Epoka stalinowska - likwidacja ZUS

Radość z pokonania III Rzeszy szybko zdusił ustrój komunistyczny. W apogeum okresu stalinowskiego instytucje państwowe poddano gwałtownej ideologizacji Ten proces nie ominął też ZUS. W 1955 roku, w ramach zniesienia jakichkolwiek przejawów samorządności i niezależności instytucji oraz przedsiębiorstw, zostaje zlikwidowany Zakład. Wzorem rozwiązań radzieckich jego zadania przejmują związki zawodowe i Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.

Mała stabilizacja - reaktywacja ZUS

ZUS okazał się niezbędny dla wydolności systemu ubezpieczeń społecznych. Dlatego w 1960 roku został przywrócony i podjął swoje zadania, zapewniając ciągłość ubezpieczeń i terminowość wypłaty świadczeń. W latach 70-tych w ZUS pojawiły się pierwsze elektroniczne maszyny obliczeniowe.

Transformacja ustrojowa i reforma ubezpieczeń społecznych

Pierwsza dekada III Rzeczypospolitej to radość z odzyskania swobód demokratycznych, lecz także społeczny szok transformacji i gigantyczna inflacja. ZUS funkcjonował w trudnych warunkach gospodarczo-finansowych. Gwałtownie skurczył się rynek pracy. Aby uchronić się przed bezrobociem, wiele osób zdecydowało się wcześniej przejść na emeryturę. Szybko wzrasta liczba wypłacanych przez ZUS świadczeń. Nadwyręża to fundusze ubezpieczeń społecznych. Konieczne jest zreformowanie systemu ubezpieczeń. Pod koniec lat 90. przygotowywana jest zasadnicza reforma emerytalna. Jej istotą była zmiana sposobu obliczania emerytury, której wysokość zależy od sumy odprowadzonych składek, a nie jak dotąd, głównie od stażu pracy. Konieczne było utworzenia kilkunastu milionów indywidualnych kont dla ubezpieczonych, na których zapisywane i waloryzowane są składki. Z tego powodu ZUS musiał stworzyć zaawansowany system informatyczny, który podoła ogromnej skali przedsięwzięcia.

Platforma Usług Elektronicznych – pierwszy polski e-urząd

W drugiej dekadzie XXI wieku ZUS wprowadził innowacyjne rozwiązania dla klientów. Kompleksowy System Informatyczny ZUS stał się jednym z najbardziej zaawansowanych rozwiązań technologicznych w Europie. Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE) jest pierwszym w pełni wdrożonym polskim e-urzędem.

Dziś w ZUS większość spraw załatwisz elektronicznie

Zgodnie ze strategią rozwoju ZUS poszerza usługi elektroniczne. W 2018 r. wprowadził e-Składkę i e-ZLA. W kolejnych latach m.in. elektroniczne akta pracownicze – e-akta, elektroniczne wydawanie zaświadczeń A1, nowe wersje Programu Płatnik i ePłatnik. W trakcie pandemii uruchomił e-wizytę, czyli wideorozmowę z ekspertem ZUS. Później aplikację mobilną – najpierw dla rodziców, którzy składają wnioski o świadczenia dla rodzin. Następnie dla lekarzy – do wystawiania e-ZLA. Dla świadczeniobiorców udostępnił mobilną legitymację emeryta-rencisty w aplikacji mObywatel. Obecnie ZUS jest elektronicznym urzędem, dostępnym 24 godziny przez 7 dni w tygodniu.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w ciągu 90 lat swojej działalności przeszedł wiele zmian, ale pewne priorytety dawnego i obecnego systemu ubezpieczeń społecznych pozostały niezmienione. Zarówno wówczas, jak i teraz obowiązuje ten sam mechanizm redystrybucji. Trwałe są też mechanizmy zabezpieczenia społecznego, choć dostosowywane do zmieniającej się sytuacji społecznej i politycznej. Nadal priorytetami są: gwarancja terminowej wypłaty świadczeń, dbałość o jak najlepszą jakość obsługi klientów, troska o zdrowie i sprawność ubezpieczonych oraz powszechna edukacja o ubezpieczeniach społecznych.



Anna Szaniawska
regionalny rzecznik ZUS
w województwie małopolskim