Nowosielski - powrót do domu (zdjęcia)

Jerzy Nowosielski to jeden z najbardziej oryginalnych i niezwykłych twórców na mapie polskiego życia artystycznego po II wojnie światowej. Znakomity malarz, rysownik i scenograf, jest uważany za najwybitniejszego współczesnego malarza ikon w Polsce i jednego z najważniejszych na świecie. 
Wystawa z Muzeum Narodowego w Krakowie. 

Twórczość Jerzego Nowosielskiego niezmiennie zachwyca, ciągle jest odkrywana przez kolejne pokolenia widzów i dociera do nowych odbiorców.   Wystawa w Muzeum - Dwory Karwacjanów  i Gładyszów w Gorlicach jest wyjątkowa, bo po raz pierwszy w tak znakomitej i szerokiej odsłonie malarstwo tego Twórcy prezentowane jest w miejscu emocjonalnie bliskim artyście u progu Beskidu Niskiego. Kraina ta, z której pochodzi rodzina jego ojca Łemka była szczególnie bliska artyście. Jej magiczny i wyjątkowy pejzaż przeniknięty łagodnymi malowniczymi wzgórzami, spomiędzy których wyłaniają się piękne drewniane cerkwie, można było spotkać na niezliczonej ilości dzieł Mistrza. 

Ekspozycja składa się z 24 dzieł malarskich, które na pierwszy rzut oka wydają się podobne, naznaczone charakterystycznym dla artysty sposobem obrazowania, ale każde jest inne, nawet gdy jakiś motyw powraca kilkukrotnie. Przechodząc od obrazu do obrazu, przyglądając się historiom zamkniętym w płaskich, uproszczonych, syntetycznych kompozycjach, czujemy, jak wciągają nas w głąb swoich tajemnic. Nic tu nie jest pokazane wprost, żadna postać, scena we wnętrzu czy nawet pejzaż nie są tym, czym na początku się wydają. Warto zatem ulec magii tych dzieł, spojrzeć na nie w kontekście otaczającego nas świata, dostrzec, jak bardzo współczesne są to prace, jak aktualna jest ich wymowa i przesłanie. Mamy możliwość odbierać je przez pryzmat własnych emocji i doświadczeń, pozwolić, by opowieść, która snuje się przed naszymi oczami, nami zawładnęła. Bo choć świat Nowosielskiego jest bardzo intymny i osobisty, daje szeroką przestrzeń, byśmy odnajdywali w nim nas samych. 

Sztuka Jerzego Nowosielskiego zabiera widza w swoistą podróż duchową w rejony mistycyzmu, w świat przepełniony eschatologią i transcendencją. A sam artysta, jak i jego twórczość cały czas pozostają nieodgadnieni i niemożliwi do pełnego zrozumienia, może właśnie dlatego są tak fascynujący."

Anna Budzałek
Kustosz w Muzeum Narodowym w Krakowie 

Jerzy Nowosielski - urodził się 7 stycznia 1923 roku w Krakowie w rodzinie urzędnika kolejowego Stefana Nowosielskiego, z pochodzenia Łemka, i Anny Harländer wywodzącej się z rodziny spolonizowanych Austriaków. Został ochrzczony w obrządku grekokatolickim. Jeszcze przed wybuchem wojny, w latach 1937–1938 odbywał z ojcem podróże do ławry Poczajowskiej na Wołyniu, a także do Krzemieńca i Lwowa. Wizyta w tych miejscach, zwłaszcza możliwość zobaczenia ogromnego zbioru ikon w lwowskim Muzeum Ukraińskim, naznaczyła drogę życiową i artystyczną przyszłego malarza. 
W pierwszych dniach wojny Nowosielski z rodzicami uciekł do Lwowa, jednak jeszcze w tym samym roku cała rodzina wróciła do Krakowa. W czasie okupacji hitlerowskiej, w latach 1940–1942 studiował w krakowskiej Kunstgewerbeschule, gdzie nawiązał trwałe przyjaźnie m.in. z Tadeuszem Brzozowskim, Kazimierzem Mikulskim, Tadeuszem Kantorem oraz Mieczysławem Porębskim i Jerzym Skarżyńskim. W latach 1942–1943 przeszedł głęboką przemianę duchową i kierowany potrzebą zanurzenia się w mistycyzmie wstąpił do nowicjatu w ławrze studyckiej Świętego Jana Chrzciciela pod Lwowem. Poza życiem w surowej regule, w której obowiązywała zasada: osiem godzin pracy, osiem godzin snu i osiem godzin modlitwy, to właśnie praca — a dokładnie nauka malowania ikon w przyklasztornej szkole — stała się dla niego najpełniejszym zagłębieniem się w wiarę. Ten duchowy proces został zatrzymany po kilku miesiącach, kiedy młody artysta nabawił się zapalenia stawów podczas malowania fresków w Bolechowie, czego konsekwencją był pobyt w szpitalu i powrót do rodzinnego miasta na dalszą rekonwalescencję. Był to też czas, w którym Nowosielski przyznał się do utraty wiary (wróci do niej po latach). 
Po wojnie, w 1945 roku podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w pracowni Eugeniusza Eibischa, jednak porzucił je już po dwóch latach i został asystentem Tadeusza Kantora w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Krakowie (1947). Zaraz po wojnie miał też okazję zaprezentować swoje prace na pierwszej oficjalnej wystawie Grupy Młodych Plastyków, skupionej wokół charyzmatycznego Kantora. Wystawa otwarta w czerwcu 1945 roku stanowiła pierwszą manifestację aktywności nowego pokolenia twórców, które, jak się okazało, na kolejne dekady zdominowało polską sztukę. Już rok później odbyła się kolejna prezentacja powojennej sztuki, poprzedzona publikacją manifestu „realizmu spotęgowanego” autorstwa Tadeusza Kantora i Mieczysława Porębskiego. Byli oni także inspiratorami Wystawy Sztuki Nowoczesnej otwartej 19 grudnia 1948 roku w krakowskim Pałacu Sztuki, w której oprócz Nowosielskiego i samego Kantora wzięli udział m.in. Maria Jarema, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Brzozowski, Janina Kraupe, Alfred Lenica, Jadwiga Maziarska, Kazimierz Mikulski, Erna Rosenstein, Jonasz Stern, Jan Tarasin i Jerzy Tchórzewski. Ta ostatnia przed urzędowym wprowadzeniem socrealizmu prezentacja sztuki nowoczesnej i choć została zamknięta już w styczniu 1949 roku, miała dla polskiej historii sztuki ogromne znaczenie. 
Na początku 1949 roku Nowosielski zawarł związek małżeński z artystką Zofią Gutkowską, a w następnym roku, po odejściu artysty z PWSSP, oboje wyjechali do Łodzi, gdzie spędzili 12 lat. Razem z żoną zajmował się projektowaniem kostiumów i scenografii dla teatrów lalkowych w Łodzi i Bielsku Białej oraz w Gdańsku. 
Druga połowa lat pięćdziesiątych to czas wzmożonej aktywności artysty: w 1956 roku miał swoją pierwszą wystawę indywidualną w Łodzi i Krakowie, w tym samym roku reprezentował Polskę — wraz z Zbigniewem Pronaszką, Markiem Włodarskim, Tadeuszem Dominikiem, Antonim Kenarem i Adamem Marczyńskim — na XXVIII Biennale Sztuki w Wenecji. Ten rok obfitował w podróże, artysta zwiedził m.in. Rawennę, Florencję, Rzym i Wenecję. W 1957 roku zostało oficjalnie zarejestrowane Stowarzyszenie Artystyczne Grupa Krakowska, którego jednym z członków założycieli był Nowosielski. Stowarzyszenie od 1958 roku miało swoją siedzibę i galerię w pałacu Krzysztofory, gdzie artysta wielokrotnie pokazywał swoje malarstwo na wystawach indywidualnych i zbiorowych. W ważnym dla sztuki polskiej 1957 roku został wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi, prowadził tam pracownię projektowania tkanin dekoracyjnych. Kolejny rok przyniósł mu możliwość indywidualnej prezentacji swojej twórczości za granicą — w Pradze, Bratysławie i Berlinie. Ten świetny okres wieńczy udział w V Międzynarodowym Biennale Sztuki Współczesnej w São Paulo w 1959 roku.
W następnej dekadzie Nowosielski powrócił do Krakowa (1962), a wcześniej, w 1961 roku zdał eksternistyczny egzamin dyplomowy w krakowskiej ASP. W tym samym czasie objął na tej uczelni pracownię malarstwa i jako pedagog pracował przez kolejne dekady do 1993 roku, wychowując wielu znakomitych twórców. 
Ważną inicjatywą było powołanie do życia w 1996 roku przez artystę i jego żonę Fundacji Nowosielskich, której celem było wspieranie szczególnie utalentowanych artystów poprzez stypendia, oraz ustanowienie corocznej nagrody artystycznej. 
Wśród licznych wystaw indywidualnych artysty znaczącymi podsumowaniami jego dorobku były wystawy retrospektywne w Zachęcie: pierwsza w 1963 roku, kolejna w 1993 (wcześniej prezentowana w Muzeum Narodowym w Poznaniu i Muzeum Narodowym we Wrocławiu) i ostatnia w 2003 roku, której towarzyszyło monumentalne wydawnictwo przygotowane i wydane przez Galerię Starmach. 
Osobną gałąź twórczości Jerzego Nowosielskiego stanowi sztuka sakralna — jest on autorem wielu polichromii oraz ikonostasów w cerkwiach i kościołach. Jedną z ciekawszych realizacji w dziedzinie aranżacji wnętrza jest kościół w Wesołej k. Warszawy (1975–1978), dla którego artysta zaprojektował również sprzęty i szaty liturgiczne. Jego dziełem (we współpracy z Adamem Stalonym-Dobrzańskim) są również wystroje cerkwi prawosławnych w Gródku (1952–1955) i Zawierciu (1950–1964). Kościół greckokatolicki w Białym Borze (woj. koszalińskie) został przez artystę zaprojektowany od podstaw — architektura, wnętrze i malowidła ścienne (1992–1997). Warte wyróżnienia są także polichromia w cerkwi unickiej Zaśnięcia Matki Bożej w Lourdes (1984), malowidła w kościele Świętego Krzyża na Jelonkach w Warszawie (1963–1964), kościele Niepokalanego Poczęcia NMP na Azorach w Krakowie (1978) czy wyjątkowa realizacja w kościele Zesłania Ducha Świętego w Tychach (1982–1986). W 1995 roku artysta wykonał (we współpracy z Bogdanem Kotarbą) jedno z ostatnich swoich monumentalnych dzieł sakralnych — polichromię refektarza w cerkwi prawosławnej Zaśnięcia NMP w Krakowie. Malowidła na modrzewiowych deskach, którymi obudowano wnętrze kaplicy, wraz z ikonostasem jego autorstwa (z 1966 roku) tworzą swoiste environment.
Malarz w swym twórczym i spełnionym artystycznie życiu był twórcą docenionym, cieszącym się ogromnym uznaniem i szacunkiem. W 1994 roku został laureatem Nagrody Wielkiej Fundacji Kultury za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury. Rok 2000 to moment wielkiego wyróżnienia, jakim było przyznanie mu tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Otrzymał także m.in. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, a w kategorii „osiągnięcia w dziedzinie kultury chrześcijańskiej” — nagrodę Totus Tuus. Był też laureatem Nagrody im. Jana Cybisa oraz Nagrody Ministra Kultury i Sztuki.
Jerzy Nowosielski zmarł 21 lutego 2011 roku w Krakowie.
Dzieła artysty można podziwiać we wszystkich ważniejszych kolekcjach muzealnych w kraju, a także w wielu zbiorach prywatnych (m.in. w Niemczech, Szwajcarii, Szwecji, Włoszech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Japonii). W maju 2012 roku w Pałacu Prezydenckim w Warszawie otwarto salę Jerzego Nowosielskiego. 

Anna Budzałek


Fotorelacja - Barbara Zasowska