Zasadniczo zmieniła się jego estetyka i po raz pierwszy od lat tradycyjnemu odpustowi towarzyszy bogaty program kulturalno-edukacyjny przygotowany przez Krakowskie Forum Kultury we współpracy z innymi instytucjami.
Emaus, obok Rękawki (odbywającej się we wtorek po Wielkanocy) i zwyczaju odwiedzin grobu Pańskiego, jest uważany za jedną z najstarszych i najważniejszych wielkanocnych tradycji Krakowa. To cenny element kulturowego dziedzictwa, mający istotne znaczenie dla lokalnej tożsamości. Jest znakiem ciągłości miejskich obrzędów i zajmuje stałe miejsce w kalendarium krakowskich świąt.
Dla władz Krakowa ważne jest zadbanie o utrzymanie tradycyjnego charakteru odpustu i jego ochrona, a także odpowiedni rozwój wydarzenia. Dlatego miasto zaproponowało objęcie Emausu pełną opieką organizacyjną. Zadanie to realizuje Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w jego imieniu także miejska instytucja ‒ Krakowskie Forum Kultury.
Celem kompleksowej opieki nad odpustem jest wyeksponowanie jego cech kulturowych oraz wzmocnienie elementów tradycji i folkloru. Ważne są także takie aspekty, jak promocja tradycyjnych produktów i rzemiosła, zapewnienie bezpiecznego i odpowiednio zorganizowanego przebiegu, podniesienie wartości estetycznej w zakresie infrastruktury, sposobu zorganizowania przestrzeni i asortymentu, jak też przeciwdziałanie nadmiernej komercjalizacji.
Miastu zależy, aby z chaotycznego wydarzenia handlowego, nastawionego na sprzedaż masowo produkowanych towarów niskiej jakości, Emaus stał się inicjatywą, która przywraca wartość tradycjom rzemieślniczym i zabawkarskim – nierozerwalnie związanym z folklorem zwierzynieckim. Dodatkowo, po raz pierwszy od wielu lat, tradycyjnemu odpustowi będzie towarzyszyć bogaty program kulturalno-edukacyjny.
Wyeksponowanie tradycji i lokalnego charakteru
‒ W ciągu najbliższych lat chcemy przywrócić zwierzyniecki klimat wydarzenia. Emaus był przez wieki miejscem, w którym można było nabyć tradycyjne figurki, zabawki, inne cenne elementy rękodzieła, lokalne przysmaki i pamiątki. Jesteśmy świadomi, że istotą odpustu, jest jego żywiołowość, ludyczność i że tego aspektu nie można zatracić. Chcemy jednak uświadamiać opinii publicznej i przekazać wystawcom, jak ważne dla miasta jest to wydarzenie ‒ traktujemy je odpowiedzialnie jako ważny element krakowskiego dziedzictwa niematerialnego. Widzimy związek Emausu z szerszym kontekstem obrzędowym i z historią dzielnicy – podkreśla Robert Piaskowski, pełnomocnik prezydenta Krakowa ds. kultury.
Już w tym roku podczas odpustu zobaczymy uporządkowane rzędy kramów, zapewnione przez miasto spójne kolorystycznie i materiałowo namioty, a także stylizowane drewniane stoiska. Wprowadzony porządek i wypracowane ze służbami miasta zasady uczestnictwa nie eliminują żadnego z dotychczasowych wystawców. Organizatorzy zapowiadają jednak, że stopniowo będą wprowadzać ograniczenia w ofercie masowych produktów, a także będą promować oferty handlowe adekwatne do wielowiekowej tradycji tego wydarzenia (tym bardziej, że dotychczasowy asortyment bazował na masowo produkowanych plastikowych zabawkach i importowanych przedmiotach).
Miasto planuje zwiększenie liczby kramów prezentujących tradycyjne rzemiosło, rękodzieło, towary rodzimej produkcji, emausowe przysmaki i typowe odpustowe zabawki. W kramach ustawionych na ulicach Tadeusza Kościuszki i Senatorskiej sprzedawano niegdyś m.in. piernikowe serca, różańce z ciasta, cukierki, gliniane gwizdki, ptaszki i dzwonki, drewniane zabawki i figurki, pukawki, piłeczki jojo, grzechotki i balony. Wierzono, że niektóre emausowe pamiątki, takie jak np. gliniane dzwonki, mają moc odpędzania złych mocy i przynoszą szczęście. Odpust w nowej formule ma nawiązywać do tradycyjnego asortymentu.
– Zależy nam, aby odpust nie był oderwany od kontekstu kulturowego dzielnicy. Chcemy wyeksponować powiązanie z folklorem zwierzynieckim i tradycjami typowo regionalnymi. Nie wyeliminujemy od razu wszystkich innych towarów kojarzonych w masowej kulturze z okresem wielkanocnym, ale dołożymy starań, żeby zahamować proces zacierający związek tego wydarzenia ze Zwierzyńcem i Salwatorem, a także z wielkanocnym charakterem Emausu ‒ uzupełnia Katarzyna Olesiak, dyrektor Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Przez wiele lat podczas odpustu można było kupić oryginalną pamiątkę ‒ drzewko życia. Tradycyjne drzewka emausowe składały się z gniazda z figurkami piskląt lub figurki ptaka osadzonego na kiju ozdobionym listkami. Tradycja ta sięga czasów przedchrześcijańskich i wierzeń, że dusze zmarłych powracają na ziemię pod postacią ptaków i szukają schronienia w gałęziach drzew. Drzewko symbolizowało również budzenie się przyrody do życia. Muzeum Krakowa chce przywrócić tę krakowską tradycję i już po raz ósmy organizuje konkurs na Najpiękniejsze Drzewko Emausowe, którego wyniki zostaną ogłoszone w dniu odpustu. Dodatkowe informacje o konkursie można znaleźć tutaj.
Bez kontrowersyjnego asortymentu
Miasto chce także w całości wyeliminować z asortymentu obecnego na Emausie produkty kontrowersyjne, obrażające uczucia religijne, rasowe czy utrwalające negatywne stereotypy – przykładem jest sprzedaż „wizerunków Żydów z pieniążkiem”. To zjawisko jest jednoznacznie postrzegane jako antysemickie.
W 2021 r blisko pięćdziesiąt instytucji (w tym także przedstawiciele Urzędu Miasta Krakowa) wypracowało wspólne stanowisko wyjaśniające genezę zjawiska, jego skomercjalizowanie i negatywne skutki, jakie powoduje nie tylko dla wizerunku Krakowa w świecie, ale także dla wrażliwości współczesnych Żydów. Stanowisko poparli naukowymi ekspertyzami reprezentanci uniwersytetów, muzeów, antropolodzy, etnografowie, kongregacje i zrzeszenia kupieckie, związki wyznaniowe i przedstawiciele sektora kultury i mediów ‒ dodatkowe informacje można znaleźć tutaj.
Dobra organizacja i atrakcyjny program
Podejmując się realizacji odpustu, miasto zapewnia zaplecze techniczne, organizację ruchu i zabezpieczenie. Nie zacierając wielobarwnego, żywiołowego charakteru wydarzenia, będzie dążyć do uspójnienia infrastruktury.
W tym roku odpust jest wzbogacony o wydarzenia artystyczne. W programie pojawią się koncerty, spektakle oraz warsztaty dla dzieci, w tym także inicjatywy nawiązujące do emausowych tradycji. Dom Zwierzyniecki przygotowuje warsztaty z tworzenia dawnych zabawek emausowych i pokazy tradycyjnego rzemiosła. Stragan muzealny będzie można znaleźć także pod klasztorem norbertanek. Między stoiskami spotkamy aktorów przebranych za gazeciarzy i andrusów minionych epok. Ponadto Dom Zwierzyniecki zaprasza na wystawę planszową poświęconą tradycjom wielkanocnym.
Krakowskie Forum Kultury przygotowało również wydarzenia koncertowe. Pierwszym z nich będzie misterium wokalne a capella „Passus et Resurrexit” w wykonaniu OCTAVA ensemble. Program koncertu został ułożony tak, by zaprezentować kompozycje powstałe specjalnie na poszczególne dni Męki Pańskiej, które wraz z czytaniami ewangelicznymi tworzą wyjątkową, mistyczną całość. Trinus Ensemble zaprezentuje program „Wstąpmy na górę Pana”, Tango Trio program „Tango anioła”. Koncerty odbędą się na dziedzińcu klasztoru norbertanek, przy kościele św. Augustyna i św. Jana Chrzciciela przy ul. Kościuszki 88.
W Krakowie okres triduum paschalnego i Świąt Wielkanocnych to czas niezwykle barwny, nasycony duchowością, wypełniony muzyką dawnych mistrzów oraz tradycjami. Poza religijnymi obrzędami, odpustem Emaus i Rękawką sięgającą do czasów przedchrześcijańskich, obywa się wtedy także festiwal Misteria Paschalia, a na Rynku Głównym organizowany jest Jarmark Wielkanocny. Wszystko to składa się na wyjątkowy charakter krakowskiej Wielkanocy – lubiany przez krakowian i przyciągający turystów z całego świata.
